مالیات نوعی هزینه اجتماعی است که آحاد یک ملت در راستای استفاده از امکانات و منابع کشور موظفند آن را در زمان قانونی پرداخت نمایند تا توانایی‌های جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود. مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است، زیرا ابزار و امکانات دستیابی به درآمد و سود‌ها را دولت فراهم ساخته است. مالیات به دو نوع مالیات مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود که در ادامه مقاله به توضیح این موارد خواهیم پرداخت.
تعریف مالیات
مالیات در منابع مختلف دارای تعاریف متفاوتی می‌باشد. در زیر تعریف مالیات از دید اندیشمندان و اقتصاددانان مختلف بیان شده است.
تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) از مالیات: مالیات پرداختی است الزامی و بلاعوض که ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق گیرد.
تعریف مالیات از دید شارل دو منتسکیو فیلسوف فرانسوی: مالیات، قسمتی از دارایی است که شخص برای امنیت بقیه دارایی خود یا برای این‌که بتواند از بقیه دارایی با آسایش بهره‌مند شود پرداخت می‌کند.
تعریف مالیات از نگاه کنت دو میرابو سیاستمدار و اقتصاددان شهیر قرن هجدهمی فرانسه: مالیات، پیش پرداختی است که افراد برای استفاده از انتظامات عمومی پرداخت می‌کنند.
تعریف مالیات از چارلز ای.مک لور در کتاب بریتانیکا :پرداخت مالی اجباری و یا انواع دیگری از هزینه‌های تحمیلی از سوی دولت به پرداخت‌کنندگان مالیات، جهت هزینه کردن در مخارج خدمات عمومی.
تعریف مالیات از زبان دیوید هیوم فیلسوف شهیر اسکاتلندی: مالیات، بها و جبران خدماتی است که از دستگاه دولت عاید اشخاص می‌گردد.
تعریف مالیات از زبان مرحوم دکتر حسین پیرنیا از کتاب مالیه عمومی : برداشت قسمتی از دارایی یا درآمد افراد برحسب توانایی پرداخت آنان برای تأمین مخارج دولتی.
نرخ مالیات چیست و توسط چه کسی تعیین می‌شود؟
مبلغی که شخص یا شرکت در زمان قانونی ملزم به پرداخت آن است، را نرخ مالیات گویند. این مبلغ توسط دولت و برمبنای درآمدِ مشمول مالیات اشخاص یا شرکت‌ها تعیین می‌گردد. نرخ مالیات بر اساس اطلاعات و جزئیات مفصلی تعیین می‌شود و نمی‌توان مبلغ ثابتی را برای آن در نظر گرفت. در صورتی که نظام مالیاتی حاکم، یک نظام مالیاتی کارآمد باشد، مالیات بر اساس توانایی حقیقی مالیات دهندگان تعیین می‌شود تا پرداخت مالیات سبب ورشکسته شدن یک کسب و کار نشود. در یک نظام مالیاتی کارآمد نرخ مالیاتی که برای اقشار غنی مشخص می‌شود باید سنگین‌تر از نرخ مالیاتی اقشار کم درآمد باشد.
مشمولان و غیر مشمولان قانون مالیات چه کسانی می باشند؟
بر اساس ماده یک قانون مالیاتی کشور جمهوری اسلامی ایران مشمولین مالیات به شرح زیر می‌باشد:
هر شخص حقیقی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید
کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم.
هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.
هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند و همچنین نسبت به درآمدهایی بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود یا دادن تعلیمات و کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها می‌گردد) از ایران تحصیل می‌کند.
بر اساس ماده دو و تبصره های آن، افراد زیر، مشمول پرداخت‌های مربوط به قانون مالیات های مستقیم نمی‌باشند:
وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی
دستگاه‌هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تأمین می‌شود
شهرداری‌ها
تبصره ۱- شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص ومؤسسه های مذکور در بندهای فوق باشد، سهم درآمد یا سود آن ها مشمول حکم این ماده نخواهد بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت‌های مزبور از فعالیت های مقرر در این قانون، حسب مورد، نیست
تبصره ۲- درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی از قبیل فعالیت‌های صنعتی، معدنی، تجاری، خدماتی و سایر فعالیت‌های تولیدی برای اشخاص موضوع این ماده، که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می شود، در هر مورد به طور جداگانه به نرخ مذکور در ماده ۱۰۵ این قانون مشمول مالیات خواهد بود.مسئولان اداره امور در این گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام دادن تکالیف مزبور طبق مقررات این قانون خواهند بود. در غیر این صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مؤدی مسئولیت تضامنی خواهند داشت
تبصره ۳- معافیت مالیاتی این ماده برای مواردی که از طرف حضرت امام خمینی یا مقام معظم رهبری دارای مجوز می‌باشند براساس نظر مقام معظم رهبری است.
انواع مالیات در ایران
مالیات در ایران به دو گروه مالیات مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود که در ادامه به معرفی این دو نوع مالیات می‌پردازیم.
مالیات‌های مستقیم
یکی از انواع مالیات‌ها در ایران، مالیات‌های مستقیم هستند. این مالیات‌ها بطور مستقیم از افراد وصول می‌شوند. در این نوع از مالیات‌ها پرداخت کنندگان آن معلوم بوده و نام و مشخصات و منبع مالیاتی آنها برای دستگاه مالیاتی شناخته شده است.
انواع مالیات‌های مستقیم
الف) مالیات بر دارایی
مالیات بر ارث
حق تمبر
ب) مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد املاک
مالیات بر درآمد کشاورزی
مالیات بر درآمد حقوق
مالیات بر درآمد مشاغل
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
مالیات بر درآمد اتفاقی
مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف
مالیات‌های غیرمستقیم
مالیات‌های غیرمستقیم بطور غیرمستقیم بر قیمت کالاها و خدمات اضافه شده و بر مصرف کننده نهایی تحمیل می‌گردد . در مالیات‌های غیرمستقیم پرداخت کننده آن برای سازمان امور مالیاتی ناشناخته است. به عبارت دیگر مالیات‌های غیرمستقیم مالیات‌هایی هستند که مشتمل بر مالیات وصولی در مبادی ورودی و یا فروش در داخل می‌باشد.
انواع مالیات غیر مستقیم
مالیات بر ارزش افزوده