سازمان امورر مالیاتی بر تمامی رویدادهای مالی سازمان‌ها و شرکت‌ها مدیریت دارد. یکی از راه‌کارهای ارزیابی مالیات، افزایش دقت و شفافیت در آن، دریافت صورتحساب معاملات (گزارش معاملات فصلی) در بازه‌ی زمانی کوتاه مدت است. در این روش صاحبان کسب وکار فهرست معاملات خود را به‌صورت فصلی به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌دهند.
صورت معاملات فصلی چیست؟
تهیه گزارش معاملات فصلی در ابتدا امری ساده بنظر می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که چه مواردی در این گزارش قرار گیرد. صورت معاملات فصلی نوعی اظهارنامه ساده محسوب می‌شود، این اظهارنامه شامل خرید و فروش‌های هر واحد تجاری طی یک فصل (سه‌ماهه) به همراه اطلاعات طرف معامله و دیگر اطلاعات موردنیاز است. که تمام ضوابط و مقررات آن در ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم گنجانده شده است.
کلیه دفاتر روزنامه، کل، هزینه‌ها و درآمدها و گزارش معاملات فصلی باید همخوانی داشته باشند. در اینجا یک نکته قابل توجه است که صورت معاملات فصلی خود یک مالیات نیست و فقط جهت شفاف‌تر شدن معاملات در بازه‌های زمانی کوتاه است. عده ای نیز صورت معاملات فصلی را با ارزش افزوده اشتباه می‌گیرند که این درست نیست چرا که ارزش افزوده خود یک نوع مالیات است و به طور کل مقوله‌ای جداست.
مهلت ارسال گزارش‌ها یک ماه و نیم پس از پایان هر فصل در نظر گرفته شده است. در واقع مودیان باید تا ۴۵ روز پس از پایان هر فصل صورت معاملات را ارائه نمایند و در غیر این صورت مشمول جریمه می‌شوند.
مروری بر سرگذشت صورت معاملات فصلی در ایران
مساله صورت معاملات فصلی برای اولین بار در سال ۱۳۷۳ در ایران مطرح شد. در سال ۱۳۸۰ دستورالعمل اجرایی ماده ۱۶۹ به تصویب رسید. در سال ۱۳۹۱نیز این قانون اجرایی شد و مودیان ملزم به دریافت و درج کد اقتصادی در صورتحساب (خریدار و فروشنده) همچنین ملزم به ارسال صورت معاملات خود به سازمان امور مالیاتی به صورت فصلی شدند. این قانون در سال ۱۳۹۴ اصلاحاتی در برخی از بند ها داشت.
مشمولین ارسال صورت معاملات فصل
بر اساس تبصره ۳ ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم که به صورت معاملات فصلی اختصاص دارد، به دو گروه مشاغل بند الف و ب به عنوان مشمولین ارائه گزارش فصلی اشاره شده است. مشاغل بند الف افرادی هستند که طبق قانون باید معاملات خود را در دفاتر روزنامه و کل ثبت کنند و مشاغل بند ب هم سازمان‌ها، شرکت‌ها و افرادی هستند که موظفند معاملات خود را در دفتر درآمد و هزینه ثبت کرده و گزارش‌های فصلی کامل آن را داشته باشند. در ادامه به شرح این دو گروه می‌پردازیم:
مشاغل بند الف ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم چه مشاغلی هستند؟
این گروه شامل تمامی افرادی که کارت بازرگانی دارند، وارد کنندگان و صادر کنندگان کالا، افرادی که صاحب کارخانه و شرکت‌های تولیدی هستند و به واسطه انجام فعالیت تولیدی جواز و پروانه کسب دارند، افرادی که امتیاز بهره برداری از معادن را کسب کرده‌اند، همه شرکت‌های حسابداری و حسابرسی و خدماتی، بیمارستان‌ها و زایشگاه‌ها و همچنین درمانگاه‌ها و آسایشگاه‌ها و مدارس می‌باشد.
مشاغل بند ب ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم چه مشاغلی هستند؟
این گروه شامل افرادی که دارای کارگاه‌های صنعتی هستند، مشاوران و وکلای دادگستری، افرادی که به کار دلالی مشغولند، طلا و جواهر فروشان، افرادی که در کار خرید و فروش آهن هستند می‌باشد.
استثنائات و معافیت‌های صورت معاملات فصلی
برخی استثنائات و معافیت‌ها جهت ارسال صورت معاملات ارزی وجود دارد که در برخی موارد نیاز به درج شماره اقتصادی طرف معامله در صورت حساب و ارسال صورتحساب نمی‌باشد. این موارد عبارت‌اند از؛
موارد معاف از درج شماره اقتصادی
- فروش کالا و خدمات به مصرف‌کننده نهایی
- معامله با مشمولین ماده ۸۱ (شاغلین حوزه‌های کشاورزی، دام‌پروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبورعسل و …)
- معامله با اشخاص حقیقی با مبلغ تا ۵ درصد حد نصاب (معاملات کوچک موضوع قانون برگزاری مناقصات)
- خرید از فروشندگانی که ملزم به ثبت‌نام در نظام مالیاتی نیستند (ارگان‌ها و نهادهای دولتی و …)
موارد معاف از ارسال صورتحساب
- خرید و فروش و سود و کارمزد اوراق بهادار
- خرید و فروش سهام الشرکه و حق تقدم سهام یا سهام الشرکه
- سود و کارمزد جریمه‌های بانک‌ها، صندوق تعاون، صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی، مؤسسات اعتباری غیر بانکی مجاز و صندوق‌های قرض‌الحسنه
- حق عضویت اعضاء مجامع حرفه‌ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیردولتی دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح
- کمک‌ها، جوایز و هدایای بلاعوض
- مبالغی که تحت عناوین جریمه یا خسارت، انواع عوارض و مالیات (به‌استثناء مالیات و عوارض قانون مالیات بر ارزش افزوده) حق ثبت، حق تمبر، حقوق گمرکی و موارد مشابه به دستگاه‌های اجرائی پرداخت می‌شود
- وجوه پرداختی بابت حق نگهداری (شارژ) ساختمان محل فعالیت و آبونمان‌های پرداختی
مهلت ارسال لیست معاملات فصلی
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، گزارش معاملات فصلی باید طی دوره‌های سه ماهه و بر اساس فصول شمسی به سازمان امور مالیاتی ارسال شوند. مهلت ارسال صورت معاملات فصلی تا ۴۵ روز یا همان یک ماه و نیم پس از پایان فصل است.
درصورتی‌که سررسید سال مالی یک شرکت در میان یکی از فصول شمسی باشد، آن شرکت موظف است یک گزارش معاملات فصلی برای شروع فصل تا شروع سال مالی و یک گزارش معاملات فصلی از شروع سال مالی تا پایان همان فصل ارائه نماید.
با وجود مهلت یک ماه نیمی که در قانون به آن اشاره شده، در مواردی برحسب ضرورت وزیر امور اقتصادی و دارایی می‌تواند مهلت ارسال صورت معاملات فصلی را تمدید و یا نحوه ارسال آن را تغییر دهد. به عنوان مثال براساس اطلاعیه اعلام شده، مهلت ارسال فهرست معاملات فصل زمستان ۱۳۹۸ تا ۱۵ تیر ماه سال ۱۳۹۹ و مهلت ارسال اطلاعات فصل بهار ۱۳۹۹ تا ۱۵ مهر ماه ۱۳۹۹ خواهد بود.
نحوه تهیه و تنظیم صورت معاملات فصلی
یکی از دغدغه‌های ذهنی مودیان تهیه و تنظیم صورت معاملات فصلی در موضوع مالیات‌ها و اجرای جزییات و قوانین مربوط به آن می‌باشد و برای تهیه و ارسال آن فرمت‌های خاص ارائه شده توسط سازمان امور مالیاتی باید مورد توجه قرار گیرد. صورت معاملات فصلی در نظام اقتصادی و مالیاتی کشور یک سند بسیار مهم و مبنای تصمیم گیری‌های کلان اقتصادی بوده و مقدمات برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی را فراهم می‌سازد.
صورت معاملات فصلی در واقع جزییات خرید و فروش و معاملات تجار و صاحبان کسب و کار بوده که باید در مهلت‌های تعیین شده در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار گیرد. امروز این امور به سادگی توسط نرم افزارهای حسابداری انجام می‌گیرد. با استفاده از نرم افزار حسابداری ابری بهکانت می‌توان اطلاعات اسناد مربوطه را در هر زمان و مکان وارد نمود و در صورت برون‌سپاری امور حسابداری و یا دورکاری نیروی حسابداری، می‌توان تنها با داشتن اینترنت روند کار حسابداری را در لحظه مشاهده و برآن نظارت نمود.
چه اطلاعاتی را باید در صورت معاملات فصلی درج کرد؟
در صورت حساب‌های مشمولین، اطلاعات معامله بر اساس استانداردهای سازمان امور مالیاتی، شماره اقتصادی خریدار و فروشنده باید درج گردد. در موارد صادراتی و وارداتی، حسب مورد باید شماره کوتاژ اظهارنامه گمرکی و کد گمرک ترخیص کننده و شماره اختصاصی اشخاص خارجی (صرفاً در موارد وارداتی) وارد گردد. همچنین در معاملات ارزی باید مبالغ ارزی، نوع ارز، نرخ برابری ارز و معادل ریالی معامله انجام‌شده در صورتحساب‌ها و اسناد درآمدی صادره و همچنین در فهرست معاملات ارسالی آورده شود.
دو روش برای ثبت و ارسال گزارش‌های خرید و فروش فصلی
روش برخط (Online)
این روش برای آن دسته از مودیانی می‌باشد که در سامانه الکترونیکی ثبت نام مودیان، حداقل مرحله پیش ثبت نام و اعتبار سنجی مربوطه را پشت سر گذاشته و کد کاربری و کلمه عبور مرحله دوم را از طریق پاک‌های پستی مخصوص مربوطه دریافت نموده‌اند. برای این دسته از مودیان با ورود به سامانه، امکان ثبت هر یک از فرم‌های زیر بر حسب نوع اطلاعات فراهم می‌باشد. پس از تکمیل اطلاعات هر فرم با استفاده از ثبت نهایی، اطلاعات در سیستم ثبت و تنها یک بار مجوز ویرایش پس از ثبت نهایی به ازای هر رکورد اطلاعاتی امکان پذیر می‌باشد.
- ثبت گزارش خرید
- ثبت گزارش فروش
- ثبت اطلاعات پرداخت قراردادها
- ثبت گزارش دریافت قراردادها
- ثبت گزارش امتناع
- ثبت گزارش واردات (خرید از شخص خارجی بدون نیاز به اظهارنامه گمرکی)
- ثبت گزارش صادرات (فروش به شخص خارجی بدون نیاز به اظهارنامه گمرکی)
- ثبت گزارش حق العملکاری و مدیریت پیمان
- ثبت گزارش اجاره
- ثبت گزارش پیش فروش
- مشاهده سوابق
- مشاهده گزارش‌های ارسال شده
روش غیر برخط (Offline)
مودیانی که از نرم‌افزارهای خرید و فروش استفاده می‌نمایند، می‌توانند در سامانه اینترنتی سازمان امور مالیاتی قالب مورد نظر این سازمان را با هماهنگی متخصصین مربوطه به ویژه تولید کنندگان این گونه نرم افزارها به طور مستقیم از سیستم کامپیوتری خود دریافت و در قالب مذکور درج نمایند. در نهایت با استفاده از نرم افزار کنترلی و ارسال اطلاعات با اتصال به شبکه اینترنت مبادرت به ارسال اطلاعات به طور یکجا نموده و رسید دریافت نمایند.
جرایم عدم ارسال گزارش معاملات فصلی
عدم ارسال صورت معاملات فصلی، عدم ارسال کد اقتصادی، استفاده از کد اقتصادی شخص دیگر و همچنین دادن کد اقتصادی خود به یک نفر دیگر جریمه ای معادل ۱۰ درصد مبلغ معامله انجام شده در بر خواهد داشت. نکته دیگر در خصوص این موضوع ارسال دیرهنگام و بعد از مهلت مدارک است که باعث می‌شود، یک درصد معامله‌ای که مدرک آن دیر ارسال شده مشمول جریمه گردد.
جزئیات جریمۀ عدم ارسال صورت معاملات فصلی در قانون مالیات‌های مستقیم
جریمه مربوط به عدم ارسال مدارک خواسته شده و یا دیر کرد آنها و همچنین استفاده از کد اقتصادی شخص دیگر به صورت ذیل محاسبه می‌شود:
اگر مبلغ معامله انجام شده کمتر از ۸۸۰۰۰۰۰ ریال باشد، در این صورت نیازی به ارسال کد اقتصادی نبوده و صورت معامله را می‌توان به صورت تجمیعی بعد از سه ماه ارسال نمود. یعنی لازم نیست این معاملات کوچک تا یک ماه پس از پایان تاریخ معامله مدارک آن ارسال شود.
اگر مبلغ معامله انجام شده بیش از ۸۸۰۰۰۰۰ ریال باشد، در این شرایط معامله کننده باید کد اقتصادی خود و خریدار را به همراه صورت معاملات ارسال کرده و در صورت عدم ارسال مدارک یا کد اقتصاد خود و خریدار مشمول جریمه یازده درصدی می‌شود.
جرایم مربوط به گزارش معاملات فصلی چطور رسیدگی می‌شود؟
پس از پایان مهلت ارائه گزارش معاملات فصلی، بازرسین اداره امور مالیاتی مکلف می‌باشند تمامی اسناد را با شماره اقتصادی مربوطه بررسی کنند و در صورتیکه با تخلف و پنهانکاری مواجه شوند جرایم مربوط به آن را به صورت کتبی به مودی مورد نظر اعلام کنند و مودی حداکثر تا سی روز از تاریخ اعلام جریمه مهلت دارد که به حکم اعتراض نماید. در صورتی که اعتراضی در تاریخ مقرر صورت نگیرد، باید در تاریخ مقرر شده جریمه پرداخت شود ولی اگر اعتراض صورت گیرد، پرونده به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارجاع داده می‌شود. هیئت حل اختلاف مالیاتی با بررسی مورد جریمه و اعتراض ثبت شده مجددا حکم اعلام می‌کند و حکم نهایی از طرف هیئت، قابل اجرا می‌باشد.
سامانه معاملات فصلی خرید و فروش
این سامانه در راستای ارائه خدمات الکترونیکی دستورالعمل اجرایی موضوع ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم ایجاد گردیده و توسط آن، مودیان مالیاتی می‌توانند از طریق آدرس https://e3.tax.gov.ir/Pages/action/show/8 نسبت به ثبت و ارسال اطلاعات خرید و فروش و همچنین پرداخت بابت قراردادها، صادرات، واردات، حق العمکاری و مدیریت پیمان، بیمه، اجاره اقدام نمایند. همچنین از طریق نرم افزار ارسال صورت معاملات فصلی (TTMS) می‌توان نسبت به ثبت و ارسال اطلاعات مودیانی که از ارائه شناسه ملی (برای اشخاص حقوقی) و کد ملی (برای اشخاص حقیقی) به فروشنده در زمان خرید کالاها و خدمات امتناع ورزیده‌اند، نیز اقدام نمود.
تفاوت تجمیعی و تجمعی در صورت معاملات فصلی
تجمعی یعنی ارسال اطلاعات معاملاتی که بدون توجه به طرف مقابل و کالا و خدمات همه اقلام به صورت مجموع ارسال می‌شود.
این اقلام به دلیل اینکه ارزش استفاده در رسیدگی مالیاتی ندارند این‌گونه ارسال می‌شوند مانند فروش به مصرف کننده نهایی و یا معاملات زیر حد نصاب
در خصوص تجمیع هم می‌توان گفت که ارسال اطلاعات مربوط به اشخاصی که موظف به ثبت نام بوده‌اند و در طول دوره با آنها معاملاتی داشته باشیم.
هدف در ارسال اطلاعات شناسایی مبالغ معامله شده می‌باشد که این اقلام صرفا در خصوص شخص مورد معامله می‌تواند به صورت تجمیع سه ماهه ارسال گردد. لازم به ذکر است نوع کالا و نوع ارزی نیز مد نظر قرار می‌گیرد.
ثبت فاکتور بصورت تجمیعی در صورت معاملات فصلی (گزارش معاملات فصلی)
ثبت فاکتور بصورت تجمیعی در صورت معاملات فصلی (گزارش معاملات فصلی) شروطی دارد که در زیر به آنها اشاره می‌شود:
- خریدها از اشخاص حقیقی باشد.
- نصاب معاملات کوچک رعایت شود .
- در قالب تجمیعی هیچ فاکتور خریدی ازشرکت‌ها را نمی‌توان ثبت کرد.
- تجمیعی یعنی واردکردن فاکتورهای خرید از اشخاص حقیقی بدون شناسه ملی و کد اقتصادی بصورت یکجا و در یک رکورد در صورتیکه شرایط بالا را داشته باشد.
- در صورتی که دو فاکتور از یک شخص حقیقی خریداری شود و مبلغ آنها به تفکیک زیر حد نصاب باشد ولی اگر جمع شوند بالای حد نصاب می‌رود در این موارد اگر تجمیعی ثبت شود کاملا غلط است باید فاکتورها تک به تک ثبت شده و بابت هر کدام یک رکورد گرفته شود.